Hart- en vaatziekten en kanker: een gedeelde strijd

Key bevindingen

Hart- en vaatziekten en kanker: primaire doodsoorzaken in Europa

Wereldwijd wordt het aantal mensen dat in leven is 5 jaar na de kankerdiagnose, geschat op 43,8 miljoen, waarvan 200.000 in België. In totaal hebben ongeveer 350.000 Belgen recent kanker overwonnen. 25% van hen lijdt echter aan hart- en vaatziekten na de kankerbehandeling.

 Vandaag zijn er ongeveer 423 miljoen mensen die lijden aan hart- en vaatziekten, waarvan er elk jaar 17,9 miljoen mensen aan overlijden. In België zijn hartziekten en kanker samen goed voor respectievelijk 31% en 23% van de sterfgevallen bij vrouwen en respectievelijk 27% en 29% van de sterfgevallen bij mannen. Kankeroverlevers hebben 10 keer meer kans op coronaire hartziekten, hartfalen of een beroerte dan hun naasten. Voor overlevers van elk type kanker dat vóór de leeftijd van 55 jaar de diagnose kregen, is het risico op overlijden aan cardiovasculaire ziektes zelfs meer dan tien keer zo groot als bij de algemene bevolking. Het risico op overlijden door hart- en vaatziekten is zelfs 2 tot 6 keer hoger tijdens het eerste jaar van de kankerdiagnose dan bij de algemene bevolking. Dit risico neemt toe wanneer overlevers gedurende tien jaar of langer gevolgd worden.

Twee verschillende ziektes, gedeelde risicofactoren

 Hoewel hart-en vaatziekten en kanker over het algemeen als twee afzonderlijke ziektes beschouwd worden, hebben ze meerdere mogelijke overeenkomsten en interacties. Zo zijn er een aantal vergelijkbare risicofactoren zoals obesitas, en diabetes die duiden op een gedeelde biologie.

1) ​ ​ ​ ​ ​ Obesitas

De oorzaak van tot 20% van de kwaadaardige tumoren kan gelinkt worden aan gewicht, gewichtstoename en obesitas. Ongeveer 20% van de Belgen lijdt aan overgewicht. Het risico op kanker voor mensen met obesitas lijkt toe te nemen naarmate de body mass index (BMI) toeneemt. Zo neemt het zelfs met 12% toe bij mensen met een BMI van 27,5 tot 29,9 en tot 70% bij mensen met een BMI van 40 tot 49,9. De carcinogene effecten van obesitas kunnen per geslacht verschillen, wat een groter effect heeft op darmkanker. Zo hebben mannen met obesitas tot 55% meer risico op de ontwikkeling van colorectale kanker dan vrouwen.

2) ​ ​ ​ ​ ​ Diabetes

In 2015 leden er wereldwijd meer dan 400 miljoen mensen aan diabetes. In België kampen er ongeveer 730.000 inwoners of 6,4% van de bevolking met de ziekte. Diabetes mellitus beïnvloedt een aantal verschillende systemen in het lichaam. De schadelijke macrovasculaire effecten zorgen ervoor dat er een risico is op een cardiovasculaire aandoening. Talrijke onderzoeken leggen bovendien een verband tussen diabetes mellitus en het risico op kanker. Zo zou er tot 2,5 keer meer risico zijn om bepaalde vormen van kanker te ontwikkelen en dit vooral bij vrouwen. Het zou ook een invloed hebben op de progressie van kankers zoals colorectale, borst-, endometrium-, lever-, pancreas- en blaaskanker.

3) ​ ​ ​ ​ ​ Hypertensie

Hypertensie is een alombekende risicofactor voor cardiovasculaire aandoeningen. Het is wereldwijd een groot gezondheidsprobleem, want de ziekte treft ongeveer 3 op de 10 volwassenen ouder dan 20, wat resulteert in een hoge morbiditeit en mortaliteit. In België lijdt er ongeveer 25% aan hypertensie, Hypertensie is verantwoordelijk voor bijna 50% van de hartaandoeningen, beroertes en hartfalen. Ongeveer 14% van de totale sterfgevallen in 2015 waren gelinkt aan hypertensie. Bovendien wordt ongeveer 10% van de uitgaven voor gezondheidszorg besteed aan de behandeling en de complicaties van hypertensie.. Hypertensie wordt eveneens geassocieerd met verschillende specifieke soorten kanker. Zo is er een bijzonder sterke associatie met niercelcarcinoom (1,6 meer kan op de ontwikkeling van de kanker). Elke toename van 10 mmHg in systolische en diastolische bloeddruk brengt een verhoogd risico van 22% op acute nierkanker met zich mee.

4) ​ ​ ​ ​ ​ Ongezonde voeding

Voeding is een belangrijke factor die cardiovasculaire aandoeningen kan beïnvloeden. De rol die de voedselsamenstelling speelt op de ontwikkeling van kanker varieert echter. Zo zijn er bekende carcinogenen in voedselbronnen, zoals aflatoxins en nitrosamines die een gekende invloed hebben. Maar er zijn ook voedselcomponenten die een impact hebben op obesitas, hypertensie, hyperlipidemie of en verhoogd cholesterolgehalte, triglyceriden en chronische ontstekingen die eveneens het risico op kanker verhogen. De invloed van serumlipideniveaus op kransslagaderziektes zijn welbekend. Hyperlipidemie als risicofactor voor kanker blijft onduidelijk op basis van heterogene gegevens. De invloed ervan lijkt echter meer doorslaggevend voor borstkanker en minder overtuigend voor bepaalde andere vormen van kanker.

5) ​ ​ ​ ​ ​ Alcohol

Verhoogde alcoholgehaltes in het bloed hebben een rechtstreeks verband met een verhoogde mortaliteit, cardiovasculaire aandoeningen, verhoogde triglyceriden, hypertensie, atriumfibrilleren, cardiomyopathie en het risico op beroertes. Er zijn bovendien ook aanwijzingen voor een oorzakelijk verband tussen alcohol en borst-, orofaryngeale, strottenhoofd-, slokdarm-, lever-, colorectale en pre- en post-menopauzale kanker.

6) ​ ​ ​ ​ ​ Roken

Ongeveer 23% van de Belgische bevolking rookt. Deze ongezonde gewoonte heeft weliswaar een aanzienlijk effect op cardiovasculaire ziektes en mortaliteit, en draagt ​​via talloze mechanismen bij aan alle stadia van atheromatose, een ziekte waarbij vetachtige stoffen in de wand van slagaders worden afgezet. Tabak is echter een risicofactor voor veel soorten kanker die eenvoudig te voorkomen is. Roken is verantwoordelijk voor 30% van alle sterfgevallen door kanker. Maar ook de kans op een hartinfarct is zesmaal hoger bij vrouwen en drie maal hoger bij mannen die minstens 20 sigaretten per dag roken, in vergelijking met mensen die nog nooit hebben gerookt. Maar ook mensen die slechts een aantal sigaretten per dag roken lopen meer risico op cardiovasculaire aandoeningen. Zelfs rokers die minder dan 5 sigaretten per dag consumeren, hebben al een verhoogd risico op hart- en vaatziekten.

Voorspellen en voorkomen door risicofactoren te vermijden

Ook al heeft therapeutische vooruitgang ervoor gezorgd dat de levensduur van een patiënt aanzienlijk verlengd kan worden, heeft het er ook voor gezorgd dat de overlap tussen beide ziekten vergroot is. Zo zijn er miljoenen kankeroverlevers die nu het risico lopen op de ontwikkeling van hart- en vaatziekten. Dit enerzijds omwille van bestralingstherapie en complicaties van de chemotherapie, maar ook omwille van de gemeenschappelijke risicofactoren. Kanker wordt in deze denkpiste ook beschouwd als een risicofactor op cardiovasculaire aandoeningen.

In de afgelopen decennia is het erg belangrijk geworden voor de cardiovasculaire geneeskunde om hart-en vaatziekten te voorspellen en te voorkomen. De Wereldgezondheidsorganisatie schat dat meer dan 30% van de sterfgevallen door kanker voorkomen kan worden door bepaalde risicofactoren te wijzigen of te vermijden. Door de risicofactoren op kanker te vermijden, is er ook duidelijk minder kans op de ontwikkeling van hart- en vaatziekten. Het gaat hier dan voornamelijk om roken, obesitas, een voedingspatroon met weinig groenten en fruit, inactiviteit, alcoholgebruik, luchtvervuiling en rook van vaste brandstoffen binnenshuis.

Lichamelijke activiteit en de beheersing van de overige cardiovasculaire risicofactoren zouden zo met andere woorden ook de incidentie van bepaalde kankers zoals colorectale kanker, borst- en endometriumkanker bij vrouwen en prostaatkanker bij mannen kunnen verminderen.

Medicatie voor hart-en vaatziekten in de strijd tegen kanker

Het gebruik van medicijnen bedoeld om cardiovasculaire aandoeningen te behandelen, kan ook een belangrijke rol spelen bij de preventie en behandeling van kanker. Een meta-analyse van het verband tussen aspirine en colorectale kanker heeft zo bijvoorbeeld aangetoond dat aspirine het risico op colorectale kanker met 24% zou kunnen verminderen. Hetzelfde geldt voor sommige nieuwe ontstekingsremmende medicijnen zoals Canakinumab, gericht op interleukine 1-Beta, dat de de incidentie van cardiovasculaire aandoeningen en longkanker aanzienlijk vermindert. Sterfte door ernstige hart- en vaatziekten daalde met 15% bij mensen die behandeld waren met een dosis van 150 mg Canakinumab. Deze daling geldt ook voor longkanker, waarvan de incidentie aanzienlijk vermindert met canakinumab (tot 67% reductie afhankelijk van de dosering).

Nieuwe Raad voor cardio-oncologie

Om cardiovasculaire aandoeningen bij kankerpatiënten te bestrijden, heeft de Belgian Society of Cardiology een nieuwe Raad voor cardio-oncologie gelanceerd. Deze Raad moet artsen informeren over de preventie en behandeling van hart-en vaatziekten bij kankerbehandelingen en radiotherapie. De Belgian Heart Foundation deelt ook een specifieke subsidie uit om wetenschappelijk onderzoek in deze materie te bevorderen.

Download hier het volledige persdossier: